RENESANSOWY ZAMEK

Renesansowy zamek w Suchej Beskidzkiej, popularnie nazywany Małym Wawelem to jeden z najpiękniejszych obiektów architektury renesansowej w Małopolsce Zachodniej. Dzisiaj to centrum kultury, sztuki i nauki dla całego regionu. W swojej prawie sześciowiekowej historii był własnością pięciu rodzin szlacheckich: Castiglione-Suskich, Komorowskich, Wielopolskich, Branickich i Tarnowskich, a obecnie, po uregulowaniu stanu prawnego – Gminy Sucha Beskidzka.

Najstarszą część zamku, widoczną w skrzydle południowo-wschodnim wzniósł w l. 1554-1558 Kasper Castiglione – Suski, złotnik krakowski o pochodzeniu włoskim, nie wykluczone, że w miejscu starszego założenia dworskiego. Był to niewielki, kamienny dwór obronny, przypominający dawne fortalicium szlacheckie. Kolejny z właścicieli Piotr Komorowski, w l. 1608-1630 dokonał jego rozbudowy w okazałą rezydencję magnacką w stylu renesansowym, wzorowaną na zamku królewskim w Krakowie. Zamek został wówczas otoczony murem parawanowym, zamykającym dziedziniec od strony wschodniej. Kolejne zmiany w bryle i we wnętrzach obiektu wprowadzili na przełomie XVII i XVIII wieku Wielopolscy, m.in. księżna Anna z Lubomirskich Wielopolska w 1708 roku. Za jej przyczyną nad skrzydłem południowo-wschodnim zostały dobudowane dwie wieże o namiotowych dachach, a wnętrza przekomponowane na styl barokowy.

Zamek stał się pałacem. Wielopolscy rozbudowali również nieistniejące już dzisiaj zaplecze gospodarcze zamku od strony zachodniej. Również w barokowej konwencji został przebudowany ogród zamkowy, którego relikty są czytelne do dzisiaj w postaci symetrycznie rozplanowanych ścieżek. Założenie ogrodowe otoczono kamiennym murem. W l. 90. tych XIX wieku, za przyczyną Branickich nastąpiły kolejne zmiany w architekturze i wnętrzach obiektu. Został m.in. wyburzony mur parawanowy otaczający zamek od strony wschodniej. W ten sposób odsłonięta została galeria arkadowa wraz z krużgankami pierwszego piętra. Obok swojej niekwestionowanej wartości architektonicznej, zamek stał się wówczas jedną z największych skarbnic wiedzy i twórczości piśmienniczej na ziemiach polskich. Znalazła tutaj swoją siedzibę wspaniała biblioteka, z niezwykle cennymi dla kultury polskiej zbiorami ksiąg, rękopisów, malarstwa, rzeźby i innych narodowych pamiątek. W 1905 roku zamek uległ pożarowi. Jego odbudowę, zakończoną w 1910 roku, nadzorował wybitny polski architekt Tadeusz Stryjeński. W czasie I wojny światowej w zamku funkcjonował szpital Polskiego Czerwonego Krzyża. Po wybuchu II wojny światowej, gdy ostatni prywatny właściciel Juliusz Tarnowski wraz z rodziną udał się na emigrację, rezydencję zajęli Niemcy, a później wojska radzieckie. Sama budowla (w przeciwieństwie do jej wnętrz), nie ucierpiała zbytnio w czasie wojennej pożogi, jednak wyposażenie oraz bezcenne zbiory biblioteczno-muzealne uległy rozproszeniu, rabunkom i dewastacji. Tylko część z nich zdołano uratować i włączyć w skład księgozbiorów różnych bibliotek na terenie Polski. Po wojnie, do 1969 roku w zamku działalność prowadziło Liceum Ogólnokształcące wraz z internatem. W dniu 12 czerwca 1975 roku zamek został przejęty przez Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, w celu przystosowania go do działalności muzealnej.

Niestety, pomimo wielkich nakładów finansowych, remont został przerwany już w 1984 roku, a słabo zabezpieczone i w żaden sposób nieużytkowane budynki zaczęły popadać w ruinę. Gmina Sucha Beskidzka nie mogąc zaakceptować faktu, że ten cenny dla polskiej kultury zabytek nie jest udostępniony społeczeństwu, przejęła go od Skarbu Państwa w 1996 roku, dokładając wszelkich starań, aby odzyskał dawną świetność. Niestety nie rozwiązana systemowo w Polsce kwestia reprywatyzacji spowodowała, że pomimo wielkiej ilości sił i środków włożonych przez suski samorząd celem zachowania zamku dla społeczności lokalnej i turystów, realizacja tego zamiaru stanęła w ostatnich latach pod znakiem zapytania wskutek roszczeń spadkobierców ostatnich prywatnych właścicieli obiektu.

Dzięki determinacji burmistrza miasta Stanisława Lichosyta i rady miejskiej, ciągnąca się wiele lat sprawa sądowa została ostatecznie zakończona w kwietniu 2016 roku wykupem zespołu zamkowo-parkowego przez gminę od byłych spadkobierców rodziny Tarnowskich. Już pod koniec maja tego samego roku, burmistrz miasta złożył wniosek wraz z dokumentacją aplikacyjną do Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego o dofinansowanie koniecznych prac renowacyjnych, który otrzymał dofinansowanie w wysokości ok. 6,5 mln złotych. Gmina jako pełnoprawny właściciel przeznaczyła ze środków własnych ponad 4 mln złotych. W l. 2017 – 2018 za łączną kwotę ponad 10,5 mln złotych przeprowadzona została gruntowna renowacja wszystkich zewnętrznych elementów zamku. Zakres prac obejmował całkowitą wymianę pokrycia dachowego z rynnami i elementami blacharskimi, wykonanie izolacji przeciwwodnej i przeciwwilgociowej ścian zewnętrznych, wymianę całej stolarki okiennej i drzwi zewnętrznych oraz wykonanie nowych tynków. Odrestaurowane zostały również elementy kamienne i posadzki krużganków. Rekonstrukcji poddano zewnętrzne okładziny architektoniczne z detalami w postaci sgraffita i iluzorycznych okien, którym przywrócono historyczny kształt. Zrekonstruowano także kominy i instalację odgromową. Prace budowlane obejmowały również modernizację kanalizacji deszczowej i wodno-kanalizacyjnej, uporządkowanie oraz utwardzenie dziedzińca z wykonaniem nawierzchni kamiennej oraz restaurację arkadowych mostków w parku zamkowym. Zamek został również pięknie oświetlony. Wykonana iluminacja nocą wspaniale eksponuje jego bryłę tworząc niezwykły nastrój.

W zamku swoją siedzibę mają: Muzeum Miejskie Suchej Beskidzkiej wraz z Punktem Informacji Turystycznej działającym w ramach Małopolskiego Systemu Informacji Turystycznej, Wyższa Szkoła Turystyki i Ekologii, Towarzystwo Miłośników Ziemi Suskiej, Łucznicze Towarzystwo Sportowe „Zamek Suski” oraz hotel i restauracja „Kasper Suski”.

Zamek jako niezwykle piękna i kulturotwórcza przestrzeń jest miejscem licznych imprez okolicznościowych, sympozjów, konferencji naukowych oraz koncertów. Można z całą odpowiedzialnością stwierdzić, że nigdy w swojej historii nie prezentował się lepiej niż obecnie.